Ο όρος «χάκερ» (αγγλ. hacker) έχει περάσει στη συνείδηση του κόσμου ως δηλωτικός του κακόβουλου, αντικοινωνικού κουκουλοφόρου που, κρυμμένος σε κάποιο σκοτεινό υπόγειο, παραβιάζει δίκτυα υπολογιστών και συστήματα ασφάλειας ή υποκλέπτει προσωπικά δεδομένα ανυποψίαστων χρηστών —συνέπεια της διαστρεβλωμένης εικόνας που παρουσιάζει η βιομηχανία του θεάματος και τα ΜΜΕ.
Όμως, η κουλτούρα των χάκερς, που αναδύθηκε τη μακρινή δεκαετία του ’60 σε ακαδημαϊκά περιβάλλοντα και σταδιακά υιοθετήθηκε ευρύτερα τα επόμενα 20 χρόνια, δεν αφορά απολύτως τίποτα κακόβουλο. Αντίθετα, εστιάζει στις τεχνικές γνώσεις, τη δημιουργική σκέψη, την ευφυΐα και τη σφαιρική αντίληψη για τη λειτουργία ενός υπολογιστικού συστήματος.
Τα παραπάνω είναι τα εφόδια που διαθέτει ένας χάκερ για να αντιμετωπίσει τις πνευματικές προκλήσεις που ορθώνονται κατά τη διερεύνηση και, εν τέλει, την παράκαμψη των περιορισμών του λογισμικού για την επίτευξη νέων και έξυπνων αποτελεσμάτων, μέσα από μια διαδικασία που προσφέρει ενθουσιασμό και ευχαρίστηση.
Παρότι δεν αποτελεί τον βασικό στόχο, η συνεισφορά -έμμεση ή άμεση- των χάκερς στην εξέλιξη της τεχνολογίας είναι αναμφισβήτητη: γλώσσες προγραμματισμού, λειτουργικά συστήματα και αρκετά ακόμα τεχνολογικά επιτεύγματα που, πλέον, έχουν ενσωματωθεί στην καθημερινότητά μας, προέκυψαν μέσα από τη δραστηριότητα τους ή άντλησαν έμπνευση από αυτήν.
Ξεφεύγοντας από τις συνηθισμένες αναφορές σε γνωστές περιπτώσεις και διάσημα πρόσωπα, σε αυτό το άρθρο επέλεξα να φωτίσω μια διαφορετική και εν μέρει αθέατη υποκουλτούρα όπου το hacking λειτουργεί ως μέσο βελτίωσης της ζωής μας· τους αστικούς χάκερς (αγγλ. civic hackers).
Χάκερς που δρουν σε αστικό πλαίσιο
Το αστικό hacking έχει τις ρίζες του στις αρχές του 20ου αιώνα, ως μορφή ακτιβισμού επακόλουθη της ανάγκης για διαφάνεια στη δημόσια σφαίρα και του δικαιώματος στην ενημέρωση, και άρχισε να αποκτά ιδιότητες κινήματος στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας. Όπως και στην ευρύτερη κουλτούρα των χάκερς, έτσι και εδώ είναι διακριτά ορισμένα πολιτικά χαρακτηριστικά. Υπάρχει, όμως, και μια σημαντική διαφορά: οι αστικοί χάκερς αξιοποιούν στοχευμένα τις ικανότητές τους για την επίλυση κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων.
Προγραμματιστές, σχεδιαστές διεπαφών, αναλυτές δεδομένων, επαγγελματίες άλλων κλάδων της τεχνολογίας αλλά και απλοί πολίτες ενώνουν τις δυνάμεις τους για το κοινό καλό. Άλλοτε οργανωμένοι σε μικρές, τοπικές ομάδες που ενδυναμώνουν την κοινοτική συνεργασία και άλλοτε συμμετέχοντας σε κοινωφελείς οργανισμούς, οι αστικοί χάκερς χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της καθημερινότητας.
Η δραστηριότητά τους περιλαμβάνει τη διοργάνωση «hackathons», τη διδασκαλία γλωσσών προγραμματισμού και συγγραφής κώδικα, τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη προγραμμάτων και εφαρμογών για επιμέρους σκοπούς, και αρκετές ακόμα υλοποιήσεις που καλυτερεύουν τον δημόσιο βίο.
Πέρα από την προαναφερθείσα επιδίωξη της διαφάνειας και της ενημέρωσης, οι αστικοί χάκερς συγχρωτίζονται με τις ανά τον κόσμο κυβερνήσεις και η ύπαρξή τους τους λειτουργεί ως αντίβαρο στην αδυναμία ή ακόμα και την ολιγωρία αυτών, ενισχύοντας τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά μέσα από τη δημιουργική ενασχόληση με την τεχνολογία (σ.σ. να ένα ακόμα κοινό με το τυπικό hacking) και επιταχύνοντας την καινοτομία.
Εκφάνσεις του αστικού hacking μπορούν να εντοπιστούν σε διάφορες πτυχές της δημόσιας ζωής, ακόμα και αν εκείνοι που απολαμβάνουν τα οφέλη τους δεν τις αντιλαμβάνονται. Η ταχύτερη ανάδειξη και αποκατάσταση τοπικών προβλημάτων και φυσικών καταστροφών, η ενίσχυση της αντικειμενικής δημοσιογραφίας, η βελτίωση της νομοθεσίας και η προώθηση της ανοιχτής διακυβέρνησης, η στήριξη σε μειονότητες και ευπαθείς ομάδες, και η διαρκής προσπάθεια εξάλειψης των ανισοτήτων είναι μερικοί μόνο τομείς όπου δραστηριοποιούνται οι αστικοί χάκερς.
Ανοιχτός κώδικας και δεδομένα για το κοινό καλό
Καθώς πρόκειται για μια υποκουλτούρα που διαπνέεται από την ιδέα της ανοιχτότητας, τα «όπλα» των αστικών χάκερς δε θα μπορούσαν να είναι άλλα παρά ο ανοιχτός κώδικας και τα ανοιχτά δεδομένα. Αξιοποιώντας την ανάλυση των δημόσια προσβάσιμων δεδομένων επιτυγχάνουν τη μετάδοση της γνώσης και της ενημέρωσης έναντι της παραπληροφόρησης, και υλοποιώντας λύσεις ανοιχτού κώδικα προσφέρουν πρακτικές εφαρμογές λογισμικού που ωφελούν τους πολίτες.
Ένα άκρως επίκαιρο δείγμα της δράσης τους μας έρχεται από τη γειτονική Ιταλία, όπου η ομάδα αστικού hacking emergenzeHack προέβη στη συγκέντρωση και τη διασταύρωση πληροφοριών για την πανδημία του κορονοϊού, κάτι που οδήγησε στη δημιουργία της ψηφιακής πλατφόρμας ενημέρωσης Covid19Italia.help. Η ιδέα επεκτάθηκε και στη χώρα μας, με την ομάδα αυτή να συμβάλλει στην υλοποίηση της αντίστοιχης πλατφόρμας Covid19Greece.help.
Τα τελευταία χρόνια, η δραστηριότητα των αστικών χάκερς εμφανίζεται αυξημένη στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όπου πολλές πόλεις και πολιτείες δε διστάζουν να ζητήσουν τη συμβολή τους. Φωτεινό παράδειγμα αποτελεί η Washington, DC με τον διαγωνισμό «Apps for Democracy», από όπου προέκυψαν 47 εφαρμογές για φορητές συσκευές και το Διαδίκτυο σε διάστημα 30 ημερών, με εκτιμώμενο όφελος $2,3 εκ. για την πόλη και ανεκτίμητη αξία για τη ζωή των πολιτών (σ.σ. αντιπαραβάλετε εδώ τη δυσκαμψία και τις αλόγιστες σπατάλες που σημειώνονται στον δημόσιο τομέα της χώρας μας).
Στην ίδια χώρα είναι διαθέσιμη μια ιστοσελίδα με δεδομένα για όλα τα δημόσια σχολεία, ώστε να βοηθηθούν οι γονείς στην επιλογή τους, ένα εργαλείο οπτικής απεικόνισης της δραστηριότητας συμμοριών για την προστασία των πολιτών, μια υπηρεσία αποκατάστασης του ποινικού μητρώου που υποβοηθά την επανένταξη στην κοινωνία και την αγορά εργασίας, ένα διαπολιτειακό σύστημα επιδομάτων για τους οικονομικά ασθενείς, και εφαρμογές που ομαλοποιούν τη διαδικασία της υιοθεσίας.
Φυσικά, το αστικό hacking δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένες χώρες. Αξιόλογες περιπτώσεις μπορούμε να εντοπίσουμε σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Από τη Φινλανδία, όπου εθελοντές επιμορφώνουν τους πολίτες για τα ανοιχτά δεδομένα και το πώς μπορούν να τα αξιοποιήσουν προς όφελός τους, μέχρι τις εφαρμογές για την άμεση αναφορά λακκουβών στο οδικό δίκτυο και οροφών που στάζουν στη Ρωσία.
Ακόμα και στην αφρικανική ήπειρο, που δε φημίζεται ιδιαίτερα για την τεχνολογική της πρόοδο, έχουν δημιουργηθεί διαδικτυακές εφαρμογές που ενημερώνουν τους πολίτες για την κυβερνητική χρηματοδότηση σε διάφορες δημόσιες υπηρεσίες, ενώ ξεπηδούν και πρωτοποριακά μηχανήματα, όπως ο 3D εκτυπωτής που κατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου από ανακυκλωμένα υλικά υπολογιστών.
Τα παραπάνω είναι απλά ενδεικτικές αναφορές της δημιουργικότητας του αστικού hacking και, βεβαίως, έχουν υλοποιηθεί με τη δουλειά εθελοντών και τη χρήση ανοιχτών δεδομένων και κώδικα.
Η ανοιχτότητα ως εργαλείο βελτίωσης
Είναι, θεωρώ, προφανές πως το αστικό hacking μπορεί να προσφέρει λύσεις εκεί όπου οι τοπικές διοικήσεις και οι κυβερνήσεις αδυνατούν. Με τη δημιουργική χρήση της τεχνολογίας προκύπτουν συνεχώς καινοτόμες εφαρμογές που βελτιώνουν την καθημερινότητα των πολιτών, τόσο πρακτικά όσο και σε ζητήματα ενημέρωσης, ενώ αυτοί συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία. Επιπλέον, υποβοηθάται το έργο των διοικούντων, καθώς επίσης και ενισχύεται η διαφάνεια και ο έλεγχος σε αυτό.
Αρκετές χώρες έχουν αντιληφθεί αυτά τα πλεονεκτήματα και την προσφορά των αστικών χάκερς, και έχουν δημιουργήσει θεσμούς για να διευκολύνουν τη δράση τους. Άλλες πάλι εξακολουθούν να κάνουν σπατάλες δημόσιου χρήματος που, τελικά, δεν αποφέρουν κάποιο ιδιαίτερο όφελος για τους πολίτες, ενώ θα μπορούσαν απλά να αξιοποιήσουν τρία πολύ δυνατά εργαλεία: την ανοιχτή πρόσβαση, τα ανοιχτά δεδομένα και τον ανοιχτό κώδικα.
Πηγή άρθρου: https://osarena.net