Εννοιολογικός σχεδιασμός των έξυπνων πόλεων
Ενώ οι πόλεις αναγνωρίζονται παγκοσμίως, η έννοια της έξυπνης πόλης παραμένει άγνωστη σε πολλούς. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδειξε αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ιδέα αυτή και εργάστηκε για τον ορισμό του τι κάνει μια πόλη έξυπνη: είναι «ένας τόπος όπου τα παραδοσιακά δίκτυα και υπηρεσίες γίνονται πιο αποτελεσματικά με τη χρήση ψηφιακών λύσεων προς όφελος των κατοίκων και των επιχειρήσεών του» . Μετά τη δρομολόγηση της European Innovation Partnership on Smart Cities and Communities,, η Επιτροπή έδωσε συνέχεια σε διάφορες στρατηγικές και δράσεις που έχουν αποδειχθεί καίριας σημασίας για την επίτευξη άλλων στρατηγικών στόχων της ΕΕ, όπως η European Green Deal, η Digital Agenda, η Urban Agenda, and η Cohesion Policy.. Μεταξύ αυτών των προσπαθειών σε επίπεδο ΕΕ, δύο πρωτοβουλίες βρίσκονται στο επίκεντρο της θέσπισης προτύπων για έξυπνες πόλεις και κοινότητες, καθώς και η παροχή πλαισίων και πρακτικής καθοδήγησης στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και στις δημόσιες διοικήσεις, και συγκεκριμένα:
- Ευρωπαϊκό πλαίσιο διαλειτουργικότητας για έξυπνες πόλεις και κοινότητες (EIF4SCC): αναπτύχθηκε από τη DG DIGIT και την DG CNECT, και παρέχει στις τοπικές διοικήσεις της ΕΕ ορισμούς, αρχές και συστάσεις, καθώς και ένα κοινό μοντέλο για τη διευκόλυνση της παροχής υπηρεσιών στο κοινό σε όλους τους τομείς, τις πόλεις, τις περιφέρειες και τα σύνορα σε ένα πλαίσιο έξυπνης πόλης.
- Δέσμη μέτρων καθοδήγησης για τις έξυπνες πόλεις: πρόκειται για ένα έγγραφο που προσφέρει πρακτικές οδηγίες και παραδείγματα για το σχεδιασμό και την υλοποίηση έργων έξυπνων πόλεων. Για τον σκοπό αυτό, η δέσμη κατευθυντήριων γραμμών περιλαμβάνει πολυάριθμα στοιχεία, όπως έναν χάρτη πορείας για τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό και την υλοποίηση έργων, έναν κατάλογο κοινών εμποδίων και βέλτιστων πρακτικών για κάθε στάδιο, καθώς και παραδείγματα πραγματικών περιπτώσεων που μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης για άλλες πόλεις.
Οι πρωτοβουλίες αυτές, μεταξύ άλλων, υπογραμμίζουν ότι ο ψηφιακή τομέας είναι καίριας σημασίας για να καταστούν οι πόλεις και οι κοινότητες έξυπνες. Στην πραγματικότητα, η τεχνολογία μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την υποστήριξη των πόλεων και των κοινοτήτων στη λήψη αποφάσεων που βασίζονται σε δεδομένα, την αυτοματοποίηση των εσωτερικών διαδικασιών και την παροχή εξατομικευμένων δημόσιων υπηρεσιών . Το πρότυπο για τον καθορισμό του επιπέδου εφαρμογής των ψηφιακών λύσεων στις πόλεις και τις κοινότητες είναι η ψηφιακή ωριμότητα, η οποία αναφέρεται στον βαθμό στον οποίο μια πόλη (ή ακόμη και μια περιφέρεια) έχει ενσωματώσει τις ψηφιακές τεχνολογίες και τις στρατηγικές που βασίζονται στα δεδομένα στις λειτουργίες και τις υπηρεσίες της. Έτσι, η βελτίωση της ψηφιακής ωριμότητας αποτελεί βασικό στόχο για τις πόλεις και τις κοινότητες που επιθυμούν να γίνουν έξυπνες. Για να εξηγηθεί καλύτερα τι συνεπάγεται αυτή η διαδικασία, το παρόν άρθρο θα εμβαθύνει στην αξιολόγηση της ψηφιακής ωριμότητας των πόλεων και των κοινοτήτων και στην παρακολούθηση των διαφόρων πρωτοβουλιών που δρομολογήθηκαν από την Επιτροπή και άλλους διεθνείς οργανισμούς για τη στήριξή τους.
Πώς μπορεί να αξιολογηθεί η ψηφιακή ωριμότητα των πόλεων και των κοινοτήτων;
Για να αυξηθεί το επίπεδο ψηφιακής ωριμότητάς τους, είναι καίριας σημασίας οι πόλεις και οι κοινότητες να γνωρίζουν το σημείο εκκίνησής τους, καθώς και τον αντίκτυπο των πρωτοβουλιών που προτείνονται για την επίτευξη του (των) επιδιωκόμενου(-ων) στόχου(-ων) τους. Με άλλα λόγια, το πρώτο βήμα για να γίνουν έξυπνες θα ήταν να αξιολογήσουν το αρχικό τους επίπεδο ψηφιακής ωριμότητας και να δουν πώς μπορεί να αλλάξει με βάση τις διαφορετικές αποφάσεις που μπορούν να εφαρμόσουν. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΕ έχει αναπτύξει ένα σύνολο μηχανισμών, εργαλείων και δεικτών που επιτρέπουν και διευκολύνουν τις διαδικασίες αξιολόγησης και παρακολούθησης της ψηφιακής ωριμότητας στις πόλεις και τις κοινότητες, οι οποίοι περιλαμβάνουν:
 | Πλατφόρμα LordIMAS: ένα διαδραστικό εργαλείο αξιολόγησης της ψηφιακής ωριμότητας με στόχο να βοηθήσει τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές να κατανοήσουν την πορεία του ταξιδιού τους στην ψηφιακή μετάβαση. Είναι χτισμένο γύρω από διάφορα τμήματα και προσφέρει πολλούς τοπικούς και περιφερειακούς δείκτες. Το LordIMAS επιτρέπει στους χρήστες να αξιολογούν την ψηφιακή τους ωριμότητα, να αποκτούν γνώσεις, να επικαιροποιούν τα δεδομένα τους και να συνεργάζονται με τους συνομηλίκους τους. |
 | Εργαλείο αυτοαξιολόγησης ψηφιακών πόλεων (SAT): πρόκειται για μια διαδικτυακή πρωτοβουλία υπό την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία βοηθά τις ευρωπαϊκές πόλεις να αξιολογήσουν το επίπεδο ψηφιακής ωριμότητάς τους και να εντοπίσουν τα σημεία εκκίνησης για την ανάπτυξη μιας στρατηγικής ψηφιακού μετασχηματισμού. Το εργαλείο επιτρέπει στους χρήστες να λαμβάνουν άμεση ανατροφοδότηση, να έχουν πρόσβαση σε βασικούς δείκτες επιδόσεων (KPIs), να συγκρίνονται με άλλες πόλεις και να εμπνέονται από καλές πρακτικές. |
 | Εργαλείο αξιολόγησης της ψηφιακής ωριμότητας (DMA): επιτρέπει στους ευρωπαϊκούς κόμβους ψηφιακής καινοτομίας (EDIHs) να μετρούν το τρέχον επίπεδο ψηφιοποίησης εντός του οργανισμού και να παρέχουν μια δομημένη πορεία προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την ωριμότητα. |
Εκτός από τις προσπάθειες της ΕΕ, άλλοι διεθνείς οργανισμοί και οργανισμοί έχουν δραστηριοποιηθεί στο θέμα αυτό και έχουν θεσπίσει πλαίσια, πιστοποιήσεις και εργαλεία με στόχο να βοηθήσουν τις πόλεις και τις κοινότητες να μετρήσουν το επίπεδο ψηφιακής ωριμότητάς τους. Οι πρωτοβουλίες αυτές περιλαμβάνουν:
 | Πλαίσιο μέτρησης έξυπνων πόλεων του ΟΟΣΑ: πρόκειται για πρόταση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) για την αξιολόγηση των επιδόσεων των έξυπνων πόλεων. Βασίζεται σε τρεις πυλώνες: εργαλείαέξυπνων πόλεων, συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών και στόχοι έξυπνων πόλεων. Στόχος του πλαισίου είναι να αποτυπώσει τον τρόπο με τον οποίο η ψηφιοποίηση και η ψηφιακή καινοτομία μπορούν να βελτιώσουν την ευημερία των πολιτών και να προωθήσουν πιο βιώσιμες και ανθεκτικές κοινωνίες χωρίς αποκλεισμούς. |
 | United for Smart Sustainable Cities initiative (U4SSC): μια παγκόσμια πρωτοβουλία που διοργανώνεται από τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) για να καθοδηγήσει τις πόλεις και τις κοινότητες στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών με την προώθηση της ανταλλαγής πληροφοριών, της οικοδόμησης εταιρικών σχέσεων και της συνεργασίας. Το U4SSC προσφέρει θεματικές ομάδες, KPIs και έναν κόμβο χώρας για την υποστήριξη των πόλεων στο ταξίδι έξυπνης και βιώσιμης ανάπτυξής τους. |
 | Πιστοποίηση ISO για βιώσιμες πόλεις και κοινότητες (ISO 37122): πιστοποίηση που προσδιορίζει και μετρά δείκτες για έξυπνες πόλεις. Μαζί με το πρότυπο ISO 37120, το οποίο καθορίζει δείκτες για τις υπηρεσίες των πόλεων και την ποιότητα ζωής, το παρόν έγγραφο βοηθά τις πόλεις να μετρήσουν την πρόοδό τους προς την έξυπνη και βιώσιμη ανάπτυξη. |
Οι περισσότερες από τις πρωτοβουλίες που αναφέρονται ανωτέρω προωθούν επίσης τα διδάγματα που αντλήθηκαν από τις αξιολογήσεις που διενεργήθηκαν από έξυπνες πόλεις και κοινότητες. Για παράδειγμα, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Παρατηρήσεων για την Εδαφική Ανάπτυξη και τη Συνοχή δημοσιεύει κατάλογο ορθών πρακτικών με βάση τα αποτελέσματα της αξιολόγησης LordIMAS. Μεταξύ των εννέα ευρωπαϊκών πόλεων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο, βρίσκεται η Alcoy (Ισπανία), η οποία ανέπτυξε το δικό της τηλεπικοινωνιακό δίκτυο για το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (IoT) βάσει ανοικτών προτύπων· Άμστερνταμ (Ολλανδ´θα), το οποίο δημιούργησε έναν ηλεκτρονικό χάρτη που παρέχει στους κατοίκους πληροφορίες σχετικά με αισθητήρες που συλλέγουν πληροφορίες· και η Umeå (Σουηδία), η οποία δημιούργησε μια νέα ενιαία ανοικτή πλατφόρμα αστικών δεδομένων, η οποία ενσωματώνει μεγάλο αριθμό δεδομένων τόσο από δημόσιες όσο και από ιδιωτικές πηγές.
Πώς μπορεί να βελτιωθεί η ψηφιακή ωριμότητα των πόλεων και των κοινοτήτων;
Το να γίνει κανείς έξυπνος μπορεί να είναι δύσκολο για πολλές πόλεις και κοινότητες, λόγω διαφόρων παραγόντων, όπως η έλλειψη εμπειρογνωμοσύνης και/ή το κόστος που συνδέεται με τη διαδικασία. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει καίριο ρόλο στη στήριξή τους για τη βελτίωση του επιπέδου ψηφιακής ωριμότητάς τους, παρέχοντας πλαίσια και κατευθυντήριες γραμμές, κατανέμοντας κονδύλια, διευκολύνοντας τη συγκριτική αξιολόγηση ή προωθώντας τη συνεργασία στις διαδικασίες. Οι βασικοί πόροι περιλαμβάνουν:
 | Κίνηση Living-in.eu: μια πρωτοβουλία που αποσκοπεί στη στήριξη των πόλεων και των περιφερειών στην προώθηση του ψηφιακού τους μετασχηματισμού σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές αξίες. Συγκεντρώνει διάφορες πόλεις στην Ευρώπη, διευκολύνοντας έτσι την ανταλλαγή ιδεών και τη συνεργατική εργασία. Το κίνημα υποστηρίζει την επαναχρησιμοποίηση και την αναβάθμιση των υφιστάμενων ψηφιακών λύσεων, εργαλείων και καθοδήγησης. |
 | Smart Cities Marketplace: μια πρωτοβουλία υπό την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη στήριξη της πράσινης μετάβασης των πόλεων μέσω της βελτίωσης της ποιότητας ζωής των πολιτών, της αύξησης της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών πόλεων και της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και της επίτευξης των ευρωπαϊκών ενεργειακών και κλιματικών στόχων. Το Marketplace προσφέρει μια σειρά από υπηρεσίες, όπως δωρεάν τεχνική βοήθεια, συμβουλευτικές υπηρεσίες και χρηματοδότηση masterclasses. Προωθεί επίσης μια κοινότητα ομάδων εστίασης και συζήτησης και παρέχει πληροφορίες και ειδήσεις σχετικά με λύσεις και εκδηλώσεις έξυπνης πόλης. |
 | Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων για Έξυπνες Κοινότητες (EDS4SC): ως έργο που χρηματοδοτείται από την Επιτροπή, επιδιώκει να δημιουργήσει έναν κοινό χώρο δεδομένων για έξυπνες πόλεις και κοινότητες σε ολόκληρη την Ευρώπη.Θέλει να καταστήσει δυνατή την ανταλλαγή δεδομένων και τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των διαφόρων ενδιαφερόμενων μερών, και αναπτύσσει ένα πλαίσιο διακυβέρνησης και ένα σύνολο εργαλείων και υπηρεσιών για τη στήριξη του χώρου δεδομένων. |
 | «Η δημιουργία μιας έξυπνης πόλης: βέλτιστες πρακτικές σε ολόκληρη την Ευρώπη»: μια δημοσίευση από το Σύστημα Πληροφοριών για τις Έξυπνες Πόλεις (SCIS) που παρουσιάζει τις καινοτόμες λύσεις και εμπειρίες περισσότερων από 80 πόλεων από 19 χώρες στους τομείς της ενέργειας, της κινητικότητας και των μεταφορών και των ΤΠΕ. Το έγγραφο παρέχει πολύτιμη πηγή πληροφοριών και καθοδήγησης για τα διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη. Ταυτόχρονα, παρέχει ένα χρήσιμο εργαλείο για τη συγκριτική αξιολόγηση. |
Όλα αυτά τα μέσα μπορούν να προσφέρουν χρήσιμη καθοδήγηση στις πόλεις και τις κοινότητες με στόχο την ενίσχυση της ψηφιακής ωριμότητάς τους. Ωστόσο, η υλοποίηση διαφόρων πρωτοβουλιών μπορεί να δημιουργήσει ορισμένα εμπόδια που μπορούν να θέσουν σε δοκιμή την προσαρμοστικότητα και την ανθεκτικότητά τους. Μια πρόσφατη άσκηση για την εξέταση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι πόλεις και οι κοινότητες κατά την εισαγωγή διαλειτουργικών λύσεων πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της «Μελέτης για τα οργανωτικά και πολιτιστικά ζητήματα διαλειτουργικότητας που προκύπτουν στην τοπική διοίκηση κατά τη δημιουργία τοπικών, περιφερειακών ή εθνικών χώρων δεδομένων ή τοπικών ψηφιακών διδύμων». Τα ευρήματα παρουσιάστηκαν σε ομιλία της NIFO στο coffee talk που πραγματοποιήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2024, με συμμετέχοντες τόσο από κράτη μέλη της ΕΕ όσο και από τρίτες χώρες. Εκεί, η ομάδα NIFO συζήτησε δύο βασικούς τύπους προκλήσεων διαλειτουργικότητας που μπορούν να προκύψουν, και συγκεκριμένα: πολιτισμικά και οργανωτικά. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι προηγούμενοι φραγμοί, όπως η αλλαγή παραδείγματος όσον αφορά την κοινοχρησία δεδομένων, την έλλειψη εμπιστοσύνης, την ευαισθητοποίηση σχετικά με τα οφέλη των πρωτοβουλιών για έξυπνες πόλεις, ή η ανεπαρκής ανθρώπινη ικανότητα, οι ψηφιακές δεξιότητες και ο γραμματισμός· η τελευταία αναφέρεται σε πτυχές που περιλαμβάνουν τον ορισμό των ηγετικών ευθυνών και των κοινών διαδικασιών, τον καθορισμό κοινών στόχων και την οργάνωση των τεχνικών πτυχών.
Κοιτάζοντας μπροστά
Όπως το άρθρο αυτό ήθελε να επισημάνει, η βελτίωση της ψηφιακής ωριμότητας των πόλεων και των κοινοτήτων είναι μια μετασχηματιστική διαδικασία που απαιτεί στρατηγικό σχεδιασμό, συνεχή αξιολόγηση και συνεργατικές προσπάθειες. Κατά την τελευταία δεκαετία, έχουν υποβληθεί πολλές πρωτοβουλίες τόσο σε ενωσιακό όσο και σε διεθνές επίπεδο για τη δημιουργία πλαισίων, την παροχή καθοδήγησης και την ανάπτυξη εργαλείων και δεικτών που βοηθούν τελικά τις πόλεις και τις κοινότητες να αυξήσουν την ψηφιακή τους ωριμότητα με βιώσιμο, χωρίς αποκλεισμούς και δημοκρατικό τρόπο.
Στο πλαίσιο αυτό, η διαλειτουργικότητα μπορεί να θεωρηθεί ως λύση που θα βοηθήσει τις πόλεις και τις κοινότητες να ξεπεράσουν τις προκλήσεις τους. Για τον λόγο αυτό, αναπτύχθηκαν διάφοροι πόροι που συνδέονται με τις προαναφερθείσες πρωτοβουλίες, συμπεριλαμβανομένου εγγράφου καθοδήγησης που περιλαμβάνει συστάσεις σχετικά με τους ρόλους, τις αρμοδιότητες, τις δομές διακυβέρνησης, τις διαδικασίες και τις ροές εργασίας που σχετίζονται με την οργανωτική και πολιτιστική διαλειτουργικότητα. Περαιτέρω υλικό είναι επίσης διαθέσιμο στο Joinup μέσω ειδικής σελίδας για την αντιμετώπιση της διαλειτουργικότητας για έξυπνες πόλεις.
Συνολικά, η βελτίωση της ψηφιακής ωριμότητας των πόλεων και των κοινοτήτων δεν είναι απλώς μια τεχνολογική προσπάθεια, αλλά ένας ολιστικός μετασχηματισμός που αποσκοπεί στη δημιουργία αποδοτικότερων, βιώσιμων και χωρίς αποκλεισμούς αστικών περιβαλλόντων προς όφελος τόσο των πολιτών όσο και των επιχειρήσεων. Όσον αφορά το μέλλον, το ταξίδι των πόλεων και των κοινοτήτων θα είναι ένα ταξίδι συνεργασίας, προσαρμογής, συνεχούς αξιολόγησης και μάθησης από ομοτίμους. Η πορεία δεν θα είναι πάντοτε γραμμική και απλή, αλλά τα μέσα που θα δημιουργηθούν από την Επιτροπή και άλλους διεθνείς φορείς θα είναι εκεί για να στηρίξουν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας.
Πηγή άρθρου: https://joinup.ec.europa.eu/